اصالت صلح ؛
روايات اسلامي ،آن گونه
که در بحار الانوار آمده است، آشکارا بر صلح به مثابه اصل اوليه تأکيد کرده
است.امام علي (ع) در دستور العملي به مالک اشتر مي فرمايد؛
" صلحي را که خداوند تو و دشمنت را بدان فرا خوانده
است و رضاي خدا در آن است ، از خود دور مکن . زيرا در صلح [
فوايد مهمي چون؛] حفظ قواي مسلح تو ، آسايش فکر و فراغ بال تو ، و امنيت سرزمين ات
نهفته است؛ ومنه : في عهده عليه السلام للاشتر : ولا تدفعن صلحا دعاک إليه عدوک
ولله فيه رضا ، فان في الصلح دعة لجنودک وراحة من همومک ، وأمنا لبلادک"(
بحار الأنوار - العلامة المجلسي ج 97 ص47.
در جاي ديگري نيز با
تأکيد مي افزايد؛
"و اگر کسي شما را
به صلح و سلام فراخواند از او بپذيريد و صبر پيشه کنيد زيرا که نصرت و پيروزي از
پيامد هاي صبر است . و زمين از آن خدا است و به آن دسته از بندگان که بخواهد به
ميراث مي دهد و آينده جهان از آن مومنان است؛ و من القي اليکم السلام فاقبلوا منه
، و استعينوا بالصبر فان بعد الصبر النصر من عند الله عز و جل ، ان الارض لله
يورثها من يشاءمن عباده و العاقبة للمتقين ( بحار ، ج32،564).
در همين روايت توصيه شده
است که هر گاه دشمني با شما رودر رو شد ، در شروع جنگ پيش قدم نباشيد وآغاز گر جنگ
نشويد؛ و اذ لقيتم هولاء القوم غداً فلا
تقاتلوهم حتى يقاتلوکم (همان).
2- وجه دفاعي جهاد در دوره غيبت؛
روايات شيعي براي جهاد
اغلب دو شرط اساسي دارند ؛ حضور و اذن امام معصوم (ع). بدينسان در دوره غيبت امام
زمان (عج) اکثر قريب به اتفاق فقهاي شيعه به انحصار جهاد درامور دفاع حکم
کرده اند. از امام صادق (ع) نقل شده است؛ " جنگ با غير امام مفترض الطاعةحرام
است: انّ القتال مع غير الامام المفترض الطاعة حرامٌ"( بحار ،ج58،ص239).
برخي روايات شيعه
با تکيه بر نظريه تقيه زمانيه – تلقي زمان غيبت به مثابه زمان عمومي تقيه- صرفاً
بر وجه دفاعي جهاد توجه دارند . از امام صادق (ع) نقل شده است؛
"...کسي که در کنار
دارايي خودش به قتل برسد شهيد است . و قتل احدي از غير مسلمانان در دارالتقية روا
و جايز نيست ، مگر آنکه قاتل يا ساعي در فساد باشد. واين تحريم تا زماني است که
تهديدي بر جان خود و نزديکانت نباشد؛ ... و من قُتل دون ماله شهيدٌ ولا يحلّ قتل
احدمن الکفار و النصاب في دار التقية الاّ قاتل اوساعع في الفساد، و ذلک اذا لم
تخف علی نفسک ولا علی اصحابک"( بحار ،ج97، ص23).
3- عدم تقدم در جنگ؛
در روایت دیگری نیز از
ابی الحسن (ع) آمده است ؛ "[مسلمان]مرزداری می کند و اقدام به جنگ نمی کند .
مگر اینکه تهدیدی بر علیه اساس اسلام و مسلمانان صورت گیرد زیرا اندراس ذکر
محمد(ص) در ویرانی اساس اسلام است؛ یرابط ولا یقاتل فان خاف علی بیضة الاسلام
والمسلمین قاتل،...لانّ فی دروس الاسلام دروس ذکر محمد (ص)..."(بحار ،ج97،
صص22-23).
4- منع ازدشنام دشمن؛
در روایتی از امام علی
(ع) آمده است آن حضرت وقتی مطلع شدند که برخی از یارانش دشمنان را در میدان
جنگ دشنام می دهند بلا فاصله دستور داد که از این امر جلوگیری شود. یارانش
به امام گفتند مگر ما محقّ نیستیم ؟ امام فرمود:
محق بودن دلیل بر
جواز دشنام نمی شود؛ من دوست ندارم که شما زبان به لعن و توهین بگشائید . فقط می
توانید یاد آور اعمالشان باشید. و اگر به جای دشنام در باز گشتشان به مصالحه و ...
دعا کنید برای من و شما خوشایند تر است.(بحار، ج32،ص399).
5- دعا / تلاش در بازگشت به صلح؛
در ادامه همین روایت و
روایات دیگر ، امام (ع) یارانش را به اندیشه و اقدام برای مصالحه تشویق می کند و
از آنان می خواهدبه جای بدگویی از دشمن چنین بگویند؛
" خدایا خون آنان و
ما را حفظ فرما، و بین آنان و ما صلح بر قرار فرما، و آنان را از خطا و نا آگاهی
در باره ما که منتهی به دشمنی با ما شده است بیرون آر و به شناخت درست
هدایتشان کن؛ اللهم احقن دمائهم و دمائنا، و اصلح ذات بینهم و بیننا و اهدهم من
ضلالتهم حتی یعرف الحق منهم من جهلهم..."(بحار،همان).
ادبیات روایت فوق
برساختار" دیگری / ما " استوار است.که شاید نشان از توجه خاص امام به
این نوع بر جسته سازی ادبی و تأثیرات وضعی آن باشد . هر چند که در روایت دیگری به
گونه "ما/آنان" آمده است(همان،ص561)
6- منع استفاده از سلاح شیمیائی؛
در روایتی از ابی عبد
الله(ع) از امام علی(ع) نقل شده است ؛" رسول الله (ص) از کاربرد سمّ در سر
زمین مشرکین نهی کرده است: نهی رسول الله (ص) أن یلقی السّم فی بلاد
المشرکین"(بحار ، ج19،صص177-178).
7- عدم تعرض به صومعه نشینان؛
پیامبر اسلام (ص) در اعزام
نیروهای مسلح برای جنگ موته توصیه های مهمی به سپاه اسلام داشت و یکی از این توصیه
ها عدم تعرض به دانشمندان و نمایندگان مذاهب بود که موضع بی طرفی درجنگ داشتند؛
..." و ستجدون فیها رجالاً فی الصوامع معتزلین الناسفلا تعّرضوا
لهم"(بحار، ج21،ص60).
8- منع از تعرض به پیران، کودکان و زنان و...؛
پیامبر(ص) توصیه
فرمود به پیران و زنان و کودکان تعرض نشود (بحار، ج97،ص25).امام علی (ع) در توصیه
هایی به یاران خود در جنگ جمل گفت؛
"شما شروع نکنید تا
آنان شروع کنند. به زخمی ها حمله نکنید.فراریان را تعقیب نکنید. [لباس از تنشان
نکنید]کشف عورت نکنید، کشتگان را مُثله نکنید، به کاروان های غیر نظامی هجوم
نبرید.داخل خانه ها نشوید . و زنان را هرچند که به شما پرخاش کنند مورد ضرب و شتم
قرار ندهید"(بحار ،ج32،ص213).
-عن علی بن الحسین (ع)؛ أنّ
رسول الله (ص) نهی عن قتل النساء و الولدان فی دار الحرب الا أن تقاتل. وان قاتلت
ایضاً فأمسک عنها ما امکنک(ج97، ص65).
9- منع از قطع درختان و آتش زدن مزارع؛
در روایات بسیاری از قطع
درختان و بویژه در ختان میوه و آتش زدن مزارع منع شده
است."ولاتقطعوا شجرا مثمراً، و لا تحرقون زرعاً"(بحار، ج19، ص 179).
وفقط در یک مورد هم از جواز قطع درخت غیر میو/ غیر مثمر آن هم در شرایط اضطرارسخن
گفته شده است.(بحار،ج97،ص25).
10- منع از تخریب بناها و آبادی ها؛
پیامبر اسلام (ص) در
روایتی در دستور الملی به نظامیان فرمود ؛" بنا ها را ویران نکنید؛ ولا
تهدمنّ بناءً".(بحار، ج21،ص60). در روایتی از علی(ع) توصیه شده است که؛
"نظامیان نباید به آب های خصوصی مالکان خصوصی دست اندازی کنند ، و بی اجازه
از آبهایشان ننوشید: ولا تستأثرنّ علی اهل میاه بمیاههم، و لا تشربنّ من میاههم
الاّ بطیب انفسهم"(بحار، ج34،صص25-16). اموال و چارپایان کسی را غصب
نکنید(همان،ص13).
11- منع از آسیب زدن به حیوانات؛
پیامبر اسلام (ص) نیرو
های نظامی را از آسیب زدن به حیوانات منع فرمودند. و توصیه کردند که حیوانات حلال
گوشت را نیز جز به اندازه نیاز ذبح نکنند ؛ ولا تعقروا من البهائم مما یوکل لحمه
الاّ مما لابدّ من اکله"( بحار، ج19، ص179).
12- منع ترور/ فتک؛
منابع اسلامی از منع
ترور و عملیات غافلگیرانه حکایت دارد .در روایتی از مسلم بن عقیل از حضرت
رسول (ص) آمده است ؛"ایمان باز دارنده از فتک/ترور است؛ الایمان قیّد
الفتک"( بحار ، ج 44، ص344).
در روایت دیگری از ابی
عبد الله (ع) با تغییری در تعبیر آمده است ؛" انّ الاسلام قیّد
الفتک"(}47،ص137). علامه مجلسی در توضیح مفهوم "فتک" می
نویسد؛" الایمان قیّد الفتک – ای الایمان یمنع من الفتک، کما یمنع القید عن
التصرف ، و الفتک عن یأتی الرجل صاحبه و هو غارٌّ غافل فیشّد علیه فیقتله(همان.).
13- حقوق اسیران؛
- غذا دادن و احسان به
اسیر حق واجب است ؛" امام صادق (ع): اطعام الأسیر و الاحسان الیه حقٌٍ
واجب(ج97، ص33).
14- نهی از قتل سفیر و گروگان؛
- از امام صادق (ع) نقل
شده است که پیامبر(ص) فرمود؛ " سفیر و گروگان نباید کشته شود: لا یقتل الرسل
و لا الرهن"( ج 97،ص31).
15- منع از عهد /پیمان شکنی ؛
- منابع اسلامی به
شدت و مکرّر از پیمان شکنی و نقض عهد نکوهش نموده است. در مکتوبی از رسول
الله (ص) تأکید شده است؛" و اذا نقضوا العهد سلط الله علیهم عدوّهم (ج70،
ص369). علامه مجلسی در توضیح روایت اضافه کرده است ؛ و الظاهر انّ المراد
بالعهد المعاهده مع الکفار(همان ، صص370-371).
- از امام موسی کاظم (ع)
از پدرانش و از رسول خدا(ص) نقل شده است :" لا دین لمن لا عهد
له"(ج72،ص96).
- باز از ابی عبد الله
(ع) ؛" اذا حُفرت الذمة نصر المشرکون علی المسلمین"(ج76،ص21).
16- نهی از مکر و نیرنگ؛
- عن ابی عبدالله (ع)
؛لا ینبغی للمسلمین أن یغدروا، و لا یأمروا بالغدر،ولا یقاتلوا مع
الذین غدروا"(ج72،ص289).
بیان : ای لا ینبغی
للمسلمین أن یأمروا بالغدر، لأنّ الغدر عدوانٌ و ظلمٌ، و الأمر بهما غیر جائز، و
ان کان المغدور به کافراً (همان ، صص289-290).
- یک استثناء مهم؛
قال علی (ع): الوفاء لأهل الغدر غدرٌ عند الله ، و الغدر بأهل الغدر وفاءٌ عند
الله (ص97).
17- قانون مقابله به مثل؛
- علامه
مجلسی در بحار الأنوار به آیات قرآنی زیادی در باب مقابله به مثل اشاره می کند ؛
"فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم"(نحل/126). و
"و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم"(شوری/39). " و جزاء سیّعة
سیّعةً"... وی سپس به روایاتی اشاره می کند که بی توجه به عقاید مذهبی
مهاجمان ، دستور مقابله به مثل می دهد:
- امام
علی (ع)؛ ردّوا الحجر من حیٍثُ جاء فانّ الشّر لا یدفعه الا الشّر"(ج72،ص
212).
18- لزوم حفظ عزت نفس؛
-امام
علی (ع): فانّ القوم قد بدئوکم فی الظلم و فاتحوکم بالبغی و استقبلوکم بالعدوان ...
فالموت فی حیاتکم مقهورین و الحیاة فی موتکم قاهرین"(بحار
،ج32،صص441-442/نهج البلاغة، خطبه 51).
19- آثار ترک جهاد و عدم مقابله با مهاجم ؛
- عن
الصادق (ع) قال ، قال رسول الله (ص):فمن ترک الجهاد البسه الله ذلاً فی نفسه ، و
فقراً فی معیشته ، و محقاً فی دینه" (ج97، صص8-9). "... البسه
الله ثوب الذلّ، و شملة البلاء...(ج97،ص7-8).
- عن
ابی عبد الله (ع):" فان مجاهدة العدوّ فرضٌ علی جمیع الامة ولو ترکوا
الجهاد لأتاهم العذاب ، و هذا هو من عذاب الامة"(ص 23).
20- بالاترین جهاد؛
-
مجاهدت انسان با نفس خویشتن در پرهیز از معاصی الله ؛" فمجاهدة الجل نفسه عن
معاصی الله عز و جل ، و هو من اعظم الجهاد"( همان، ص23). "... مع
انه احد افراد الامر بالمعروف و النهی عن
المنکر/
وصلي
الله علي محمدواله الطاهرين داودفيرحي دانشکده حقوق وعلوم سياسي دانشگاه تهران
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
شرکت خدمات حقوقی ومشوره دهی دادگستر